Huwebes, Setyembre 1, 2011

Ayos ang buto buto...


Happy go lucky akong tao, wala kong ginusto sa buhay ko noon kundi ang magsaya at magpakasaya pa. Mahilig ako sa happenings, mahilig akong sumayaw. Konting tugtog lang na magustuhan ng tenga ko ay kumukuyakoy na ang mga ugat ko. Hindi ako aware noon sa mga health issues, pakelam ko, malusog ako eh. Nawala sa isip ko na hindi na nga pala ako bata. Sa ayaw ko at sa gusto, ako ay papunta na sa pagtanda sa mga susunod na dekada. Nitong mga nakalipas na araw lamang ay humarap ako sa panibagong yugto ng buhay ko na nagbigay sakin ng pangambang "baka wakas ko na". Mabuti na lamang at pumabor sakin ang nakaugalian kong wag ipagwalang bahala ang mga bagay bagay at sa awa ng diyos ay negative ang naging resulta, wala akong cancer sa suso...


Nakalusot nga ako sa cancer ngunit ang nanay kong 84 yrs old na sobrang kulit ay hindi nakaligtas sa tinamong fracture ng kanyang pelvic bone na siyang dahilan upang hindi na makalakad tatlong linggo na ang nakakaraan. Maaaring malakas pa ang kanyang isip, buo ang loob niya na ganon din kalakas ang katawan niya. Ang nanay kong walang ginawa kundi mamalengke tuwing umaga at hapon ng naglalakad lamang ay hindi makapaniwala ngayon na siya ay nakaupo na lamang habang buhay, Hindi na rin kami nakipagsapalaran pang ipaopera siya sapagkat hindi kami nakakasiguro sa magiging kaligtasan niya, delikado na sa edad niya ang nasabing operasyon, ipinagpapasalamat na lang namin na walang naging komplikasyon. Magmula noon ay nagsimula na akong magresearch sa google, halos magdugo ang ilong ko sa mga walang katapusang english, mabuti na lamang at malawak ang pang-unawa ni google translate sa bawat katanungan ko, kaya narito ako upang ibahagi sa inyo base sa naiintindihan ko.
  
 Ano ba ang osteoporosis?

Ang osteoporosis ay isang sakit ng mga buto. Tahimik lang ang sakit na ito ngunit hindi mo namamalayan unti-unti na palang nawawala ang laman ng mga buto mo, lalo na ang calcium, kaya’t nagiging marupok ito at madaling mabali. Pinakamadalas mangyari ito sa mga buto ng gulugod, balakang at sa pulso. Nangyayari ito sa mga may edad na, mas madalas sa mga babae. Sinasabi nila na isa sa tatlong babae at isa sa limang lalake ay mayroong osteoporosis. Mas laganap pa pala ito kaysa sa breast cancer at sa prostate cancer. Sa mga babae kapag nagkaroon na ng menopause, mabilis na magkaroon ng osteoporosis sapagkat ang ovary nila ay tumigil nang gumawa ng estrogen, isang hormone na kailangan sa paggawa ng buto, at ang calcium sa mga buto nila ay nawawala kaya’t nagiging marupok. Sa mga lalake habang tumatanda, unti-unti lamang nababawasan ang kanilang hormone na testosterone kaya’t matagal pa bago sila magkaroon ng osteoporosis.

Eh bakit nga ba nagkakaroon ng osteoporosis ang isang tao? Ang mga Genetic factors ay pagiging matanda, pagiging isang babae, at mayroong kapamilya na mayroong osteoporosis. Ang Lifestyle factors ay kulang ang pagkain ng calcium, kulang sa Vitamin D, walang exercise o kulang ang physical activity, malakas uminom ng alak at naninigarilyo. Mayroong mga sakit na nagdudulot ng osteoporosis gaya ng hyperparathyroidism, chronic renal failure, at mga sakit sa atay at bituka. Ang mga matagalang umiinom ng corticosteroid (gamot sa maga) ay maaaring magkaroon din nito.

Ang isang nasira buto ay napakalaking epekto sa buhay ng isang babae. Maaari itong maging sanhi ng kapansanan, sakit, o umasa na lamang sa iba. Mahirap ng gawin ang mga pang-araw-araw na mga gawain nang walang tulong ng mga kasambahay tulad ng paglalakad. Ito ay sadyang napakahirap tanggapin sapagkat hindi ka na maaari pang makisalamuha pa sa iba tulad ng mga dating kinagawian mo na. Mananatili ka na lamang sa iyong kwarto o kung may wheelchair man ay hindi pa rin sapat upang makakilos ka ng malaya. Madalas na karamihan sa atin ay hindi aware sa ganitong kalagayan hanggat hindi nila mismo nararanasan. Karamihan ay saka pa lamang magsisimulang mag-ingat kapag nabalian na ng buto. Osteoporosis
Ang osteoporosis ay parehong nakakaapekto sa mga kalalakihan at kababaihan. Sinasabi ng mga eksperto na dalawa sa tatlong kababaihan at isa sa limang kalalakihan ang nababalian ng buto ng dahil sa osteoporosis.


Ang artritis at osteoporosis ay kabilang sa mga nangungunang dahilan sa mundo ng sakit at kapansanan, at tila parusang nagbibigay ng isang malaking pasanin sa sistema ng kalusugan. Para sa mga matatandang mahina na ang buto, ito ay maaaring makamatay at ang isang sirang balakang ay nakakadagdag ng panganib sa kanyang buhay. Mapanganib para sa mga may edad na 50 pataas ang sakit na ito lalo sa mga kababaihan o mga taong may mababang timbang , malakas uminom ng alak at manigarilyo, may history ng fracture at rayuma. Naiuugnay rin ang osteoporosis sa mga sakit na tulad ng diabetes at HIV. 




Arthritis
Sumasakit ba ang mga buko (joints), tuhod, balikat o likod ninyo?  Di makalakad dahil sa pamamaga ng mga ito? Ang sabi nila, ito raw ay arthritis.
Arthritis means inflammation of the joints ...ito ay pamamaga ng tuhod, mga taludtod ng balikat, at mga buko ng daliri. Iba’t-ibang klase ang arthritis, ang pinaka-karaniwan ay ang osteoarthritis or degenerative arthritis. Mayroon ding rheumatoid arthritis, gout, pseudogout at infectious arthritis. Ang ating tatalakayin dito ay osteoarthritis.
Ang osteoarthritis ay isang chronic or talamak ng sakit na ang naapektuhan ay ang mga cartilage na nagbibigay ng proteksyon at lamuhadon sa mga buto kung saan dalawang buto ang magkadikit upang makabuo ng taludtod. Madalas na nararamdaman ng pasyente ay mga pagkirot, paninigas, pagkahiwi (deformity) at pagkawala ng pakinabang ng apektadong taludtod. Kalimitang sanhi ng ganitong sakit ay madalas na paggamit o wear and tear at sa katagalan, nasisira or napipilasan ang mga cartilage. Dala na rin ng pag-kakaedad, sobrang bigat ng timbang o obese ang mga taludtod ng tuhod ay overworked at nagkakaroon ng ganitong sakit. Ang mga may problema sa hubog or form ay kadalasang nauuwi rin sa sakit na ito. Mas nadadagdagan ang sira sa mga cartilage hanggang sa maaring magkaron ng bony spurs o mga bagong buto na tumubo sa paligid ng mga apektadong mga buto or taludtod.
Maraming pwedeng gawin para magamot o mabawasan ang mga pagkirot, maliban sa mga malubhang klase ng osteoarthritis, maaring dapat palitan na ang taludtod (surgical replacement) pero may mga panganib din na dulot ito. Ang mga espesiyalistang doktor lamang o orthodoctors ang makapagsasabi kung anong klaseng problema at nararapat gawin sa isang pasyente. Kailangan ng pisikal na eksaminasyon at paggamit ng ‘x-ray’ o di kaya yung mas ‘hi-tech’ na magnetic resonance imaging (MRI). Kailangan din ang pagsuri ng dugo pati na rin ang pag-eksamin ng ‘synovial fluids’ or ang ‘langis’ ng mga taludtod.
Ano ang dapat gawin ng isang may arthritis?
Pag-limita sa paggamit ng apektadong joint. Kung overweight, dapat mag-reduce para mabawasan ang pressure sa mga joints. Ang pag-ehersisyo at physical therapy ay patitibayin ang mga laman o muscle sa palibot ng apektadong joint na maaring makatulong. Sa mayroon osteoarthritis, kung di naman nagdudulot ng sakit o sintomas, hindi ito kailangang gamutin, maliban sa pag-inom ng mga tabletang anti-inflammatory or pain killers. Ang paggamot ng arthritis ay para mawala ang sakit, improve joint function at maka-kilos sa pang-araw-araw na gawain. Makatutulong din ang pagsuporta sa apektadong bahagi ng katawan sa paggamit ng ortho na sapatos, baston, elastic knee support, walker at marami pang iba.
Ang operasyon ay isang paraan lamang kung ang mga nabanggit na solusyon ay di na makatutulong sa pag-alis ng kirot o mabalik ang dating function ng apektadong joint.
Kadalasan, pinapalitan ng artificial joint ang nasirang taludtod.
 


2 komento:

  1. isang napakagandang impormasyon... maraming salamat po...

    TumugonBurahin
  2. thank you jed na puge :) ang lolo mong si kulisap kasalukuyang inaatake ng arthritis kaya kyemeng retired na siya sa blogsphere. pustahan pag nawala kirot ng rayuma nun tiyak na aariba na naman ang dakilang jkul hehehe...

    TumugonBurahin

perfect : )